Περιοδικό "ΑΝΑΔΡΑΣΗ"  ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2005

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ "ΑΝΑΔΡΑΣΗ"
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΜΙΝΤΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Πρέπει να υποκινηθεί το ενδιαφέρον και να διασφαλιστεί η δυνατότητα του πολίτη να έχει πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης και πολιτικού διαλόγου που να μην αποβλέπουν στην επιβολή των πεπατημένων στερεοτύπων τρόπου ζωής, σκέψης και δράσης, αντιμετωπίζοντας τον ως παθητικό θεατή - καταναλωτή των πολιτικών εξελίξεων.

Τα περιφερειακά, επαρχιακά και θεματικά μέσα θα μπορούσαν να περιορίσουν τις συνέπειες του συγκεντρωτισμού των ΜΜΕ, με την προϋπόθεση ότι δεν θα λειτουργούν "κατ εικόνα και καθ ομοίωση" των ισχυρών Μέσων, μιμούμενα αρνητικές πολιτικής χειραγώγησης, επιλεκτικής πολιτικής προβολής και αναπαραγωγής κατεστημένων αντιλήψεων, που καταδικάζουν τις τοπικές κοινωνίες  ή επιμέρους ομάδες πολιτών σε ιδιώτευση, σε ημιμάθεια και σε αδράνεια.

1. Ο συγκεντρωτισμός των ΜΜΕ αναγνωρίζεται από μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου ως αίτιο νοθείας της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Με δεδομένο ότι η ισχύς των μέσων επικοινωνίας υπαγορεύεται τις περισσότερες φορές από εξωθεσμικά πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά το φαινόμενο αυτό;

Για να αντιμετωπισθεί ουσιαστικά ο συγκεντρωτισμός των ΜΜΕ και η άμεση ή έμμεση εξυπηρέτηση από αυτά εξωθεσμικών οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, χρειάζονται παρεμβάσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Δεν αντιμετωπίζεται ούτε με «βασικούς μετόχους», ούτε με γενικούς αφορισμούς, ούτε με ισοπεδωτικούς καταναγκασμούς.

Πρώτα από όλα, ο κάθε πολίτης πρέπει να αντιληφθεί ότι το μήνυμα πληροφόρησης, συγκινησιακής φόρτισης, ταύτισης ή απαξίωσης που λαμβάνει από τα Μέσα δεν είναι πάντα σφαιρικό και απαλλαγμένο από σκοπιμότητες. Βασικός λόγος γι’ αυτό είναι πως στο χώρο του Τύπου και της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας ελάχιστα Μέσα μπορούν σήμερα να επιβιώσουν παραμένοντας οικονομικά και θεσμικά ανεξάρτητα. Δυστυχώς, η οικονομική βιωσιμότητα είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα κάθε Μέσου που θα ήθελε να υπηρετεί πλήρως και κατά γράμμα την αρχή της ανεξαρτησίας και της δημοκρατικής πολυφωνίας.

Κατά δεύτερο, πρέπει να υποκινηθεί το ενδιαφέρον και να διασφαλιστεί η δυνατότητα του πολίτη να έχει πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης και πολιτικού διαλόγου (περιοδικά, εφημερίδες, ιστοσελίδες, θεματικούς δικτυακούς τόπους) που να μην αποβλέπουν στην επιβολή των πεπατημένων στερεοτύπων τρόπου ζωής, σκέψης και δράσης, αντιμετωπίζοντάς τον ως παθητικό θεατή – καταναλωτή των πολιτικών εξελίξεων.

Ο πολίτης πρέπει να ξεφύγει από τα προβαλλόμενα στερεότυπα λόγου και έργου (λ.χ. από τις ψευδοαναλύσεις-‘ατάκες’ των 10’’ στα τηλεοπτικά παράθυρα) μιας επιλεκτικά προβαλλόμενης πολιτικής ελίτ, που συχνά οικειοποιείται και διαστρέφει τη λαϊκή βούληση, αντί να την εκφράζει και να την προωθεί.

Τέλος, ο πολίτης πρέπει να ευαισθητοποιηθεί, να αποκτήσει ενεργή κριτική σκέψη, συμμετοχική και συλλογική συνείδηση, έτσι ώστε να κάνει τις αναγκαίες ρήξεις με τα προκατασκευασμένα στερεότυπα, με την «κονσερβαρισμένη γνώση και γνώμη» που του πλασάρουν ορισμένα Μέσα. Να γνωρίζει κάθε στιγμή τι να κρατήσει και τι να πετάξει.

Αυτό είναι το δυσκολότερο, γιατί εδώ και δεκαετίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα και τα πολιτικά κόμματα δεν έχουν καταφέρει να εφοδιάσουν τους πολίτες με εργαλεία και μεθόδους ενεργούς και κριτικής σκέψης. ‘Εχουν μείνει προσκολλημένα σε μια άτακτη συσσώρευση γνώσεων, «επιχειρημάτων» και πληροφοριών, που είναι άγονη, αδιέξοδη και αποπροσανατολιστική στις σημερινές συνθήκες κυριαρχίας της «κοινωνίας του θεάματος», του εύκολου εντυπωσιασμού και του πληροφοριακού κορεσμού.

2. Τα περιφερειακά, επαρχιακά και θεματικά μέσα επικοινωνίας θα μπορούσαν να περιορίσουν το φαινόμενο και με ποιο τρόπο;

Τα περιφερειακά, επαρχιακά και θεματικά Μέσα θα μπορούσαν να περιορίσουν τις συνέπειες του συγκεντρωτισμού των ΜΜΕ, με την προϋπόθεση ότι δεν θα λειτουργούν «κατ’ εικόνα και ομοίωση» των ισχυρών Μέσων, μιμούμενα αρνητικές πρακτικές πολιτικής χειραγώγησης, επιλεκτικής πολιτικής προβολής και αναπαραγωγής κατεστημένων αντιλήψεων, που καταδικάζουν τις τοπικές κοινωνίες ή επιμέρους ομάδες πολιτών σε ιδιώτευση, σε ημιμάθεια και σε αδράνεια.

Η ύπαρξη πολλών τέτοιων μέσων δεν εξασφαλίζει αυτόματα ούτε την απαραίτητη πολυφωνία, ούτε την ανεξαρτησία τους. Σημασία έχει τα μέσα αυτά να στηρίζονται από και να αποτελούν βήμα έκφρασης ενεργών κινημάτων και ομάδων πολιτών, όχι παθητικών δεκτών-καταναλωτών της είδησης, της εικόνας, του μηνύματος γενικότερα.

3. Τα πολιτικά κόμματα κατά τη γνώμη σας, όπως λειτουργούν σήμερα, μπορούν ν αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιδράσεις αυτού του συγκεντρωτισμού των ΜΜΕ;

Τα πολιτικά κόμματα, όπως λειτουργούν σήμερα, δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιδράσεις του συγκεντρωτισμού των ΜΜΕ. Υπάρχει γενικότερη κρίση εμπιστοσύνης, σωστής επικοινωνίας, συλλογικής εκπροσώπησης, σχέσης κομμάτων και κοινωνίας πολιτών. Συμμερίζομαι απόλυτα αυτό που γράψατε στην «Ανάδραση» του Δεκεμβρίου 2004, στη σελ. 67, ότι το κάθε κόμμα πρέπει να μετασχηματιστεί σε ένα «συλλογικό νου της κοινωνίας, με αμφίδρομη και οριζόντια σχέση με αυτήν και σε μια μεγάλη δεξαμενή σκέψης, λειτουργώντας παράλληλα και συνθετικά, με πολλά άλλα δίκτυα σκέψης και δράσης».

Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση και για το ΠΑΣΟΚ, αφού για να αντιμετωπίσει όχι μόνο τον συγκεντρωτισμό των μέσων, αλλά και τον ίδιο τον «κακό του εαυτό», πρέπει να γίνει οδηγός και εμπνευστής των ενεργών πολιτών. Είναι ταυτόχρονα πρόκληση για τον κάθε πολίτη, που πρέπει να πάρει το λόγο και τις τύχες του πρώτα απ’ όλα στα δικά του χέρια, χωρίς να περιμένει από καμιά εξουσία και από κανένα «αστέρα» να τον εκφράσει και να του λύσει τα προβλήματα, πέρα και έξω από αυτόν τον ίδιο!

4.Μήπως τελικά το πρόβλημα επιτείνεται και από το έλλειμμα παραγωγής πολιτικής σκέψης σε συλλογικό επίπεδο; Πώς θα μπορούσαν ν αναπτυχθούν ανάλογες δεξαμενές σκέψης - "think tank"- για να τροφοδοτήσουν μια άλλη ροή πολιτικής ύλης απ αυτήν που αναπαράγει η τηλεόραση και το πολιτικό star system;

Οι αρνητικές επιπτώσεις της συγκέντρωσης των μέσων ασφαλώς επιτείνονται και από το έλλειμμα παραγωγής πολιτικής σκέψης σε συλλογικό επίπεδο. Ως κόμματα, ελάχιστα έχουμε λειτουργήσει σε αυτή την κατεύθυνση. Περιμέναμε πάντα είτε κάποιο «Αρχηγό-Μεσσία» να μας δώσει έτοιμες τις κατευθύνσεις, τις λύσεις και τα συνθήματα, είτε κάποια «ομάδα σοφών/τεχνοκρατών» να μας δώσει τα φώτα της σε σύνθετα προβλήματα.

Κάθε κόμμα, ακόμα και το πιο παραδοσιακό, χρειάζεται «δεξαμενές πολιτικής σκέψης». Συνήθως όμως αρκείται στους κάθε λογής «ειδικούς», οι οποίοι πληθαίνουν και είναι διαθέσιμοι κυρίως όταν το κόμμα είναι-ή πρόκειται να γίνει- Κυβέρνηση !

Αυτό που απαιτείται είναι η πρωτογενής συλλογική παραγωγή πολιτικής σκέψης σε όλα τα επίπεδα πιθανής ανάδρασης κόμματος- κοινωνίας, μέσα από μαζικές συλλογικές οργανώσεις, μέσα από ανοικτές διαδικασίες προβληματισμού για τη συστηματική αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων και προβλημάτων.

Η μέχρι σήμερα εμπειρία του ΠΑΣΟΚ από τις Επιτροπές Προγράμματος, αλλά και από τις λεγόμενες «θεματικές οργανώσεις» δεν ήταν η αναμενόμενη. ‘Εγινε πολύωρη και εκτεταμένη ανταλλαγή επιχειρημάτων μεταξύ, κυρίως, ειδικών, αλλά το άνοιγμα και ο διάλογος με την κοινωνία δεν απέδωσαν αυτά που θα θέλαμε, ώστε να αφουγκραστούμε τις δικές της προτεραιότητες και να λάβουμε υπ’ όψιν τα δικά της επιχειρήματα.

Λέγοντας αυτά, δεν υποτιμώ την αναγκαία συμβολή των επιστημόνων και των ειδικών, αφού για πολλά θέματα η πληροφόρηση του μέσου πολίτη είναι αντιφατική, στρεβλή ή ανεπαρκής απέναντι στις πραγματικές διαστάσεις και τους περιορισμούς ενός προβλήματος, για το οποίο πρέπει να υπάρξουν συγκεκριμένες θέσεις, επιχειρήματα, αποφάσεις και παρεμβάσεις. Από την άλλη, δεν υπερεκτιμώ τη δύναμη των «ανοικτών διαδικασιών» χωρίς να τίθενται αρχές, διαδικασίες και πλαίσια προσέγγισης των προς συζήτηση θεμάτων, γιατί υπάρχει κίνδυνος αυτές απλά να αναπαράγουν ή και να επιβάλλουν παγιωμένες προκαταλήψεις, που μπορεί να είναι δημοφιλείς, αλλά όχι απαραίτητα ορθές, εφικτές ή αποδεκτές από ένα σοσιαλιστικό κίνημα.

Χρειάζεται το σωστό «μίγμα» ανοικτής έκφρασης και συμμετοχής των πολιτών, πλαισίων πολιτικής στρατηγικής και κριτικής αξιολόγησης στόχων, μέσων και προτεραιοτήτων του κάθε πολιτικού οργανισμού, για τη συλλογική παραγωγή χρήσιμης, συνεκτικής και εφαρμόσιμης πολιτικής σκέψης.

Μέσα από μια γνήσια και αμφίδρομη διαδικασία, το ΠΑΣΟΚ οφείλει να ξεκαθαρίσει το πολιτικό του στίγμα, την ιδεολογία και τις θεμελιώδεις επιλογές του, το νέο προγραμματικό του λόγο στη σημερινή συγκυρία.

Παράλληλα, πρέπει να διασφαλίσει το συνεχή εμπλουτισμό και την εξειδίκευση αυτού του λόγου μέσα από διαρκή και ειλικρινή διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες.

Πως θα γίνει αυτό; Νομίζω πως

όλα αυτά και πολλά άλλα μπορούν να συμβάλλουν στην παραγωγή συλλογικής και συγκροτημένης πολιτικής σκέψης για πλήθος μικρά και μεγάλα ζητήματα που καθημερινά απασχολούν τους πολίτες και την κοινωνία μας, αλλά δεν βρίσκουν τη θέση που τους αξίζει μέσα στα Μέσα!